Donald Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşü, Çin’le münasebetlerde yeni tansiyonun sinyallerini verirken, iki muhteşem devin güç savaşının dünya iktisadında kökten değişime neden olabileceği konuşuluyor.
Trump, seçim kampanyalarında bile Çin’i amaç alırken, Çin eserlerine yüzde 60’a kadar gümrük vergisi getireceğini söylemişti. Misyona başlar başlamaz da Kanada ve Meksika’dan ithal eserlere yüzde 25, Çin’den ithal tüm eserlere de başlangıç olarak yüzde 10 gümrük vergisi getireceğini duyurdu.
Küresel ekonomik krizler kapıda!
Trump, birinci başkanlık periyodunda de Çin’e yönelik ağır gümrük vergileri getirmiş, Pekin idaresi de emsal bir adımda bulununca iki ülke ortasında ‘ticaret savaşı’ başlamıştı. Yeni periyotta bu savaşın daha da derinleşmesi beklenirken global iktisadın bu savaştan nasıl etkileneceği merak konusu. Uzmanlar birçok ülkede büyüme ve makro ekonomik dengelerin olumsuz etkileneceğini savunurken, global tedarik zincirinde ayrışmaya ve derin ekonomik sarsıntılara işaret ediyor.
ABD-Çin ortasındaki ticaret savaşı
ABD ile Çin ortasında bir ticaret savaşının başlangıcı olarak görülen gelişmeler, dönemin Başkanı Trump’ın, iki ülke ortasında ticaret açığını ve Pekin idaresinin rekabete alışılmamış sanayi teşvik siyasetlerini öne sürerek 2018 yılında Çin’den ithal edilen çelik ve alüminyum eserlerine ek gümrük tarifesi getirme kararıyla başladı.
Çin’in buna karşılık vermesi üzerine memleketler arası kamuoyunda “ticaret savaşı” olarak isimlendirilen, iki ülkenin yüz milyarlarca dolarlık dış ticaret alışverişleri için gümrük tarifelerini karşılıklı artırmasıyla tırmanan bir süreç yaşandı.
Taraflar, 2019’da ticari uyuşmazlıkları süreksiz olarak askıya almaya karar verirken, müzakereler sonunda 2020’de “Faz 1” olarak isimlendirilen mutabakatla tarife artışlarının bir kısmı rafa kaldırıldı. Mutabakatla ABD, Çin’den 550 milyar dolarlık ithalatın 250 milyar dolarlık kısmı için gümrük vergilerini kaldırırken 300 milyar dolarlık kısmına yönelik tarifeleri sürdürdü.
Trump, Çin ile ekonomik rekabette, daha çok ABD aleyhine olan dış açığına odaklanan, dış ticaret kalemlerinde gümrük vergilerini artırma tehdidiyle Çin üzerinde baskı kurmaya çalışan bir metodu benimsedi.
Donald Trump devrinde ayrıyeten Çinli telekomünikasyon şirketi Huawei ve ZTE’ye getirilen kısıtlamalar, Çin ordusuyla kontaklı şirketlere “Çin askeri şirketi” tanımlaması getirilerek yaptırım uygulanması, daha sonra Lider Joe Biden devrinde teknoloji güvenliği alanındaki daha geniş kapsamlı önlemlerin öncüsü oldu.
Ekonomik ayrışma
Trump’tan başkanlığı devralan Biden, evvelki devirdeki tarife artışlarını ve şirketlere yönelik kısıtlamaları koruma ederken, teknoloji alanında daha sistemli, muhafazacı ve ulusal güvenliğe odaklı bir yaklaşıma yöneldi.
Biden idaresi, “yüksek çitli küçük bahçeler” olarak isimlendirdiği stratejiyle, ABD’nin ulusal güvenliğini tehdit edebilecek kilit teknolojilerin transferini önlemek üzere muhakkak bölümlere ve tedarik zincirlerine odaklanan kısıtlayıcı ve muhafazacı önlemler uyguladı.
Yeni Trump periyodunun de ulusal güvenliği önceleyen ve ekonomik bariyerleri yükselten bir devir olması bekleniyor. Lakin Biden devrinde, belli alanlarda ekonomik bağımlılığa bağlı riskleri giderme (de-risking) yaklaşımı öne çıkarken, Trump periyodunun stratejik ekonomik ayrışmayı (de-coupling) ağırlaştıracağı öngörülüyor.
Trump, Çin ile ekonomik rekabet stratejisinde tarifeleri kullanarak, ABD’ye yatırım çekme, lokal imalat endüstrisini canlandırmayı ve ekonomik güvenliği sağlamayı hedefliyor.
Gümrük tarifelerini artırılmasını savunan Trump ve destekçileri, Çin’deki devlet dayanaklı sanayi siyasetinin adil rekabete ziyan vererek Amerikalı üreticileri dezavantajlı pozisyonda bıraktığını, bu sebeple gümrük vergilerinin, bu politikayı dengelemek üzere “karşı-tedbir” olarak uygulanmasını tercih ediyor.
ABD’nin global imalattaki hissesinin 1980’lerde yüzde 25 iken 2020’lerde yüzde 10’a kadar gerilemesine işaret eden Trump ve destekçileri, 1992’de Kuzey Amerika Hür Ticaret Muahedesi’ni (NAFTA) imzalamasını ve Çin’in 2001’de dünya ticaret örgütüne üye olmasının bunda tesirli olduğunu, özgür ticaretin imalat alanında ABD aleyhine bir durum yarattığını vurguluyor.
Çin’e karşı şahin tavır alan isimler kilit bakanlıklara aday
Trump’ın yeni kabinesinde iktisat alanındaki kilit bakanlıklara Çin’e karşı şahin tavırlarıyla bilinen isimleri aday göstermesi de yeni devirdeki siyasetlere ait kıymetli ipucu olarak görülüyor.
Donald Trump’ın, Ticaret Bakanlığına aday gösterdiği, Wall Street’ten yatırım bankacısı Howard Lutnick, gümrük tarifelerini savunan bir isim olarak biliniyor.
Lutnick, bir röportajında ABD’nin 20. yüzyılın başındaki ekonomik büyümesinde ve refah artışında gümrük tarifelerinin kıymetli tesiri olduğuna işaret ederek, “Dünyanın geri kalanına tarife uygulamanız gerek. Onları dışarıda bırakacak ve imalatı tekrar ülkeye getireceksiniz.” tabirini kullanmıştı.
Çin’i, ABD’de yaygın bir bağımlılık krizine yol açan fentanil unsurunun ana kaynağı olmakla suçlayan Lutnick, “Çin, ABD’ye göbeğinden saldırıyor.” diye konuşmuştu.
Trump’ın, Hazine Bakanlığına aday gösterdiği, tekrar Wall Street’ten gelen bir isim olan, yatırım fonu yöneticisi Scott Bessent de bir röportajında, “Diğer ülkeler ABD’nin açıklığını uzun vakittir istismar etti, biz de buna müsaade ettik. Tarifeler, nihayetinde Amerikan halkının ardında durmanın bir aracı.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Bessent, ABD’nin Fox News televizyonu için kaleme aldığı görüş yazısında, ABD’nin pazarlarını dışa açarken bundan faydalanan Çin’in ekonomik büyümesinin ise “despotik bir rejimin varlığını pekiştirdiği” görüşünü paylaşmıştı.
– Tedarik zincirleri kökten değişebilir
Trump’ın birinci periyodundaki ticaret savaşı, Çin’in global ticaretteki pozisyonunda değerli bir değişime yol açmadı. IMF sayılarına nazaran, ülkenin global ticaretteki hissesi 2017-2019 yıllarında yüzde 9 ila 10 ortasında seyrederken, Faz-1 muahedesinin imzalandığı 2020’de yüzde 10,3’e yükseldi.
Öte yandan tarifeler, Çin’in dış ticaretindeki ABD hissesini azalmasına sebep olmasına karşın ülkenin ABD’ye ihracatının nakdî bedeli arttı. Çin Gümrükler Genel Yönetimi bilgilerine nazaran, ABD’de dış satım 2017’de 429,72 milyar dolar ile toplam ihracatın yüzde 18,9’unu oluştururken, 2023’te 500,24 milyar dolara ulaşmasına karşın toplam ihracat içindeki hissesi yüzde 14,8’de kaldı.
Çin bu periyotta jeopolitik olarak yakın durduğu Rusya’nın yanı sıra, Güney Doğu Asya ve Orta Doğu ülkelerine ihracatını artırarak dış ticaretini çeşitlendirmeyi başardı. Lakin ABD hala Çin’in açık orta en büyük ticari ortağı pozisyonunda bulunuyor.
Trump’ın önerdiği yüzde 60 gümrük tarifesinin uygulanması halinde, birinci yılında Çin’in toplam ihracatının yüzde 8, gayrisafi yurt içi hasılasının ise yüzde 2 azalacağı iddia ediliyor. Bu durumun dünyadaki ekonomik büyümeyi de yüzde 0,8 azaltacağı öngörülüyor.
Tarifeler, Çin ile iş yapan ABD’li şirketleri tedarik zincirlerini öbür yerlere kaydırmaya yönlendiriyor. Gerçekten piyasa araştırma şirketi Medius’un anketine katılan Amerikan şirketlerinin yüzde 69’u bu yola başvurduklarını, bunlardan yüzde 94’ü ise bunda başarılı olduklarını bildirdi.
Öte yandan Çin şirketlerinin, ABD’nin ticari korumacılığına karşı kendi tedarik zincirlerini oluşturmaya yönelik bir atılım içinde olacağını, bunun da global tedarik zincirlerinin ayrışmasına ve rakip tedarik zincirlerine yol açacağı öngörülüyor.
– Çin, ne yapacak?
Çin’in artan gümrük tarifelerine karşı ekonomik büyümeyi dengelemek için ekonomik canlandırma siyasetlerine yük verebileceği bedellendiriliyor. Halihazırda mahallî idarelerinde borç sorunları, gayrimenkul bölümündeki kriz ve zayıf iç talep nedeniyle büyüme için dış talebe ve ihracata dayanan ülke iktisadının tarifelerden olumsuz etkilenmesi kaçınılmaz görünüyor.
Bu ortada, Çin’in jeopolitik olarak yakın durduğu ülkelerle ticaretini geliştirmeyi ve alternatif tedarik zincirlerinin oluşturulmasına tartı vermeyi sürdüreceği ve bu yolla stratejik ayrışmadan kaynaklanan riskleri gidermeye çalışacağı bedellendiriliyor.
Öte yandan Pekin idaresi, ABD’nin yeni idaresi ile birlikte çalışmaya da hazır olduğu bildirisini veriyor.
Çin Devlet Başkanı Şi, ABD Başkanı Joe Biden ile 17 Kasım’da Peru’nun başşehri Lima’da düzenlenen Asya Pasifik İşbirliği (APEC) Tepesi’nde yaptığı görüşmede, Çin ve ABD’nin, iki büyük ülke olarak birlikte var olmanın yollarını aramayı sürdürmesi gerektiğini belirtmişti.
Çin’in, ABD ile istikrarlı, sağlıklı ve sürdürülebilir münasebetler kurma gayesinin değişmediğinin altını çizen Şi, “Çin, yeni ABD hükümetiyle diyaloğu sürdürmeye, işbirliğini genişletmeye, farklılıkları yöneterek Çin-ABD münasebetlerinde yumuşak geçiş sağlamaya hazırdır.” tabirini kullanmıştı.
Şi, ekonomik ayrışmanın ve tedarik zincirlerini bozmanın tahlil olmadığını, ortak kalkınmanın lakin karşılıklı yarara dayalı işbirliğiyle sağlanabileceğini vurgulayarak, “Yüksek çitli küçük bahçeler kurmak, büyük bir ülkenin izleyeceği yol olmamalı. İnsanlığın refahı sadece açıklıkla ve paylaşmayla gelişir.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
