Naki BAKIR
Ekonomideki gidişatla karşılıklı etkileşim içinde bulunan ruhsal faktörlerden “tüketici güveni”, üç aylık yükseliş sürecinin akabinde, enflasyon bekleyişlerindeki bozulmanın da tesiriyle kasım ayında yine düşüşe geçti.
Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası iş birliği ile yürütülen aylık Tüketici Eğilim Anketinden hesaplanan Tüketici İnanç Endeksinin kasım ayı sonuçları açıklandı. Buna nazaran endeks, kasımda yüzde 1 düşüşle 79,8’e geriledi. Seçim öncesi oluşan beklentilerle mayısta 80,5’e yükselen endeks, seçimlerin akabinde ise süratle düşerek temmuzda 75,9’a kadar inmiş, izleyen devirde ise tekrar yükselişe geçerek ekimde 80,6 ile son 16 ayın en yüksek seviyesini görmüştü.
Tüketicilerin, genel ekonomik gidişat ve kendi mali durumlarına ait beklenti ve değerlendirmeleri ile harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçen ve dünyada iktisattaki gelişmeleri yakından izlemek hedefiyle kullanılan öncü bir gösterge olan tüketici itimat endeksinin 100’den büyük olması tüketici inancında optimist, 100’den küçük olması karamsar durumu yansıtıyor. TÜİK’in Ocak 2012’den bu yana olan periyodu yansıtan inanç endeksi aylar prestijiyle hiç 100’ü görmedi, bu bedeli en fazla 97,4’le Şubat 2014’te yakınsadı.
Enflasyon beklentisi yükseldi
Tüketici itimat endeksini oluşturan kıymetlendirme ve beklentilerle ilgili alt endekslerden “Geçen 12 aylık periyoda nazaran gelecek 12 ayda tüketici fiyatlarının değişimine ait “beklenti” endeksi kasımda yüzde 6,9 düşerek 52,9’a geriledi. Bu endeksin düşmesi tüketici fiyatlarında artış, artması ise düşüş beklentisini yansıtıyor. Kasımdaki gelişme dezenflasyon beklentisinde azalma, diğer deyişle enflasyonist beklentilerin evvelki aya nazaran daha artması manasına geliyor.
Endeksin 100’ün çok altındaki bedeli de enflasyonist bekleyişin güçlü olduğunu söz ediyor. Geçen 12 aylık periyotta tüketici fiyatlarının değişimine ait öbür alt endeksin kıymetinin kasımda yüzde 1,7 düşüşle 20,7’ye inmesi de gelecek periyot beklentilerinde bozulmayı destekliyor.
Maddi durumda düzgünleşme beklentisi azaldı
Hanenin içinde bulunduğu mali duruma ait endeks kasımda yüzde 2,8 düşüşle 77,2’ye indi. Geçen 12 aylık periyoda nazaran mevcut devirde hanenin maddi durumuna ait alt endeksin pahası yüzde 2,1 artarak 66,1 olurken, gelecek 12 aylık devirde hanenin maddi durumuna ait beklentisini yansıtan alt endeks ise yüzde 1,8 düşüşle 80,6’ya geriledi.
Geçen 12 aylık periyoda nazaran mevcut ekonomik durum hakkındaki görüşü yansıtan alt endeks yüzde 2,4 düşerek 47,7’ye, gelecek 12 ayda ekonomik durum beklentisine gösteren alt endeks de yüzde 2 düşüşle 73,8’e geriledi.
Geçen 3 aya nazaran gelecek 3 ayda yarı güçlü tüketim mallarına harcama eğilimi yüzde 0,7 düşerek 107,9’a, geçen 12 aya nazaran gelecek 12 ayda sağlam tüketim mallarına harcama eğilimi yüzde 1,5 düşerek 98,6’ya inerken, mevcut devrin sağlam tüketim malı satın almak için uygunluğuna ait endeks yüzde 8,9 artarak 56,2’ye çıktı. Bu kıymetler, tüketicilerin gelecek devirde şartların daha da kötüleşeceği beklentisi ile zarurî alımlarını öne çekme eğilimine işaret ediyor.
Geçen 12 aya nazaran gelecek 12 ayda fiyatlarda artış beklenti endeksi yüzde 0,1’lik bir artışla 110,8 olurken, gelecek 3 ayda tüketimin finansmanı için borç kullanma eğilimine ait endeks kıymeti yüzde 4,7 artışla 60,7 oldu, gelecek 12 aylık periyotta tasarruf etme ihtimalini yansıtan endeks ise yüzde 5,5 düşerek 40,5’e kadar indi.
Gelecek 12 ayda işsiz sayısı beklentisine ait alt endeks kıymeti, kasımda yüzde 5,7 düşerek 79,8 oldu. Bu endeksin artması işsiz sayısının azalacağı, düşmesi ise artacağı istikametinde beklenti tabir ediyor. Buna nazaran kasım ayındaki düşüş, işsizlikte artış beklentisini yansıtıyor.
En sert düşüş mesken alma beklentisinde
Tüketici itimat endeksini oluşturan kıymetlendirme ve beklentilerle ilgili alt endekslerin birçok, kasımda evvelki aya nazaran düşüş kaydederken, en sert düşüş konut edinimine ait beklentide görüldü. Alt endeksler içinde en düşük bedeli alabilen hanelerin gelecek 12 ayda konut satın alabilme yahut inşa ettirme ihtimalini gösteren alt endeksin ekim ayında 12,2 olan pahası, kasımda yüzde 11,4 düşüşle 10,8’e kadar indi.
Baz kıymetin 100 olduğu dikkate alınınca konut alma umuduna ait alt endeksin kıymeti, epeyce “umutsuz” bir durumu tabir ediyor. Merkez Bankası’nın faiz indirim sürecinin başlaması için şartların oluşmaması, konut kredisi faizlerinin yüksek seviyesini muhafazası, konut edinimine ait beklentilerdeki düşüşte tesirli. “Yatırımcı tip” alıcıların giderek gayrimenkule yönelmesinin tesiriyle ekim ayında konut satışlarında süratli bir yükseliş yaşansa da bu mevzudaki genel tüketici beklentisi düşmeye devam ediyor.
Gelecek on iki ayda araba alma beklentisini yansıtan endeksin bedeli de kasımda yüzde 4,1 düşüşle 19,9’a geriledi. Kelam konusu endeks, tüketici inancını oluşturan alt endeksler içinde konut alma beklentisinden sonra en düşük ikinci bedeli alıyor. Buna nazaran bir refah artışı göstergesi olarak tüketicilerin konutun yanı sıra araba alma hayali de tabanlarda kalmaya devam ediyor.
Tüketici inancı neden düştü?
Tüketici inancındaki düşüşte, 4 Kasım’da açıklanan ve beklentilerin üzerinde gelen ekim ayı enflasyonunun, dezenflasyon sürecinin istenen süratte gitmediği algısına yol açarak ileriye yönelik bekleyişlerde karamsarlık dozunu yükseltmesinin tesirli olduğu görülüyor.
Ekim ayındaki enflasyon ivmesi, bu yıl için öngörülen gerçekleşme varsayımı ve gelecek periyot gayelerinin tutma mümkünlüğünü düzgünce azalttı. Merkez Bankası geçtiğimiz günlerde enflasyonda 2024 ve izleyen yıllara ait gerçekleşme varsayımlarını üst istikametli revize etmek zorunda kalırken, kasımdaki ölçümde tüketicilerin gelecek periyot enflasyon beklentilerinde de ani yükseliş dikkati çekti. Tüketicilerin enflasyon ve kendi mali durumlarına ait beklentileri ortasındaki uyumsuzluk, itimadı gerileten ana faktörü oluşturuyor. Enflasyon bekleyişindeki bozulma ile tüketici itimadının düşüşe geçmesi, tıpkı vakitte temel maksadı enflasyonla gayret olan sıkı para asıllı ekonomik programa inancın zayıflaması manasına geliyor.
