İBB bünyesinde faaliyet gösteren İstanbul Planlama Ajansı (İPA) ‘Sosyal Güvenlik Sisteminde Sürdürülebilirlik: Türkiye’nin Toplumsal Güvenlik Karnesi’ başlıklı bir rapor yayımladı.
Raporda, Türkiye’de derinleşen yoksulluğun en çok emekliler taradından hissedildiği, emeklilerin hayatlarını idame ettirmekte en çok zorlandıkları kentin İstanbul olduğu belirtildi.
‘İstanbul emekliler için yaşanmaz hale geldi’
“İstanbul’da yoksulluk sonunun üstünde bir ömür sürebilmek için ortalama 4,5 emekli maaşına ihtiyaç bulunmaktadır.” denilen raporda, megakentin emekliler için artık yaşanılmaz bir yer haline geldiği vurgulandı.
2020-2024 ortasında İstanbul’daki ömür maliyetinin yüzde 921 oranında arttığı, 4 kişilik bir ailenin taban ömür maliyetinin 71 bin 431 TL’ye, yoksulluk hududunun ise 64 bin 595 TL’ye yükseldiği belirtilirken, bu durumun bilhassa dar gelirli, emekli ve işsiz kesitleri zorladığı tabir edildi.
Kayıt dışı istihdam, düşük fiyatlar, popülist müdahaleler ve şeffaklık yetersizliği üzere sıkıntıların bütçeyi olumsuz etkilediği ve toplumsal güvenlik sistemine kâfi kaynak aktarılmadığı belirtildi. Ayrıyeten, mali disiplinden uzak bütçe uygulamaları ve israfın toplumsal güvenlik sistemine ayrılabilecek kaynağı kısıtladığına dikkat çekildi.
Cumhuriyet tarihinin en düşük seviyesi
Raporda, toplumsal güvenlik sistemlerinde değerli bir gösterge olan, çalışan sigortalılar ile emekli aylığı alanların sayısının oranını söz eden aktüeryal istikrarın de cumhuriyet tarihindeki en düşük düzeyine gerildiği belirtildi. Avrupa ülkeleri ve Türkiye’deki aktüeryal istikrar dataları kıyaslandı.
SGK’ya bütçe transferinde son devirlerin en düşük seviyesi
Merkezi idare bütçesinden yapılan transfer meblağlarının son devirlerde GSYH’ye oranla küçülme eğilimine girdiği, 2025 Yılı Bütçe Münasebetinde yer alan aşağıdaki bilgilerin de hem GSYH’ya oran hem de merkezi idare bütçesine oran olarak SGK’ya yapılan bütçe transferinin son periyotta en düşük düzey olduğu belirtildi.
Sosyal güvenlik sistemine bütçeden yapılan transferlerin meblağı ve büyüklüğü kadar bunların yapılış münasebeti, yapılış formu ve niteliğinin de değer taşıdığı tabir edilirken, merkezi idare bütçesinden SGK’ya yapılan cari transferlerin “Hazine Yardımı” ve “Görevlendirme
Gideri” olarak yapıldığı hatırlatıldı.
SGK’ya yapılan Hazine yardımlarının hissesi azaldı
Yıllar içinde SGK’ya bütçeden yapılan cari transferler içinde devlet katkısı mahiyetinde olan Hazine yardımlarının hissesinin azaldığı, gerçekte bir transfer niteliği olmayan görevlendirme masraflarının hissesinin arttığına dikkat çekildi.
Raporda, Merkezi idare bütçesinden SGK’ya yapılan transfer ödemelerinin niteliğinin 2023 yılına gelindiğinde 2006 yılı ile kıyasla değerli değişim gösterdiği, daha evvel bütçeden SGK’ya yapılan toplam transferlerin yalnızca yüzde 25,3’ü görevlendirme sarfiyatı iken bu oranın 2023 yılında yüzde 56,9’a yükseldiği vurgulandı.
Emekliler ortasındaki adaletsizliğin sebebi bütçe transferleri
İPA tahlilinde şu sözlere yer verdi;
“Türkiye’de merkezi idare bütçesinden toplumsal güvenlik sistemine yapılan transferlerin GSYH’ya oranının yıllar itibariyle değişmekle birlikte son yıllarda düşüş gösterdiği görülmektedir. Bütçeden SGK’ya yapılan transferler toplamı 2022 yılında tarihi düşük düzeye inmiş 2023 yılında rölatif bir artış göstermiş olmasına karşın 2002-2023 dönemsel ortalamasının altında bir oran olmuştur. Türkiye’de asıl sorun, bütçeden yapılan transferlerin büyüklüğünden çok niteliğindeki değişimdir. Bütçe transferleri içinde devlet katkısı olarak yapılan transfer meblağları azalırken görevlendirme sarfiyatı olarak yapılan ve sisteme siyasi müdahalelerin sonucu olan transferlerin büyümesi toplumsal güvenlik sisteminde emekliler ortasındaki adaletsizliği artırmıştır ve artırmaya devam etmektedir. Sosyal adaleti sağlama aracı olarak kullanılması gereken toplumsal güvenlik sistemi gayesine hizmet edemez duruma gelmiştir. Bu bozulma son 22 yıl içinde en yüksek düzeye ulaşmıştır.“
